Ел намысы ер намысы шыгарма

Ел намысы ер намысы шыгарма

Төл тарихымыздың жадымыздан ешқашан өшпейтін зұлмат бір кезеңі – жоңғар шапқыншылары тудырған, халқымызға алапат қырғын әкелген «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» қасіретті жылдары. Ел басына күн туған осынау заманда ұлт намысын аяққа таптатпауды серт еткен ерлер бес қаруын асынып, атқа қонды. Атамекенімізді қасық қаны қалғанша қорғаған сол батырларымыздың есімдері қазақ тарихында мәңгілікке алтын әріппен жазылып қалды. Ел-жұрты ардақтап, көзі тірісінде-ақ ерлікпен өрілген өнегелі істерін аңызға айналдырған алыптар шоғырынан әсіресе, Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай батырлар тұлғалары айрықша асқақтап көрінеді. Бұқар жырау «ошақтың үш бұтына» теңеген бұл үш батыр Абылай ханның ту ұстаушы бас батырлары, сенімді серіктері болған.
Тәуба, қазақ халқының жоңғарларға қарсы азаттық күресіндегі қазақ батырларының тарихи рөлі тәуелсіздігімізді алғалы бері біршама айқындалып, бүгінгі таңда зор тағылымдық мәнге ие болып келеді. Осынау игі іске қал-қадерімізше үлес қосу мақсатында біз де «АҢЫЗ АДАМ» журналының алдыңғы екі нөмірін Қабанбай һәм Бөгенбай сынды асылдарға және олармен шайқас даласында үзеңгі түйістіре қатар найза сілтескен ер замандастарына арнаған болатынбыз.
Ал бұл жолғы нөміріміз үшем батырдың жас жағынан кішісі болғанымен, атақ-даңқы жағынан ағаларынан еш кем түспейтін жампоз ер Шапырашты Наурызбай батырға, сондай-ақ Наурызбаймен бірге жау қолын қазақ жерінен түре қуған Ұлы жүздің жаужүрек батырларына арналып отыр.
Алайда, нөмірді дайындау барысында қынжылтқан жайт: Наурызбай батыр туралы деректер аса көп емес екен. Тарихшыларымыз негізінен, сол аз дереккөздер қатарындағы Бұқар жыраудың толғауларына, Қазыбек бек Тауасарұлының «Түп-тұқианнан өзіме шейін» деген кітабындағы мәліметтерге, Шәді төре Жәңгірұлының «Тарихат» дастанына сүйенетінін байқадық. Сондай-ақ, Наурызбай батырмен жүзбе-жүз кездесіп, әңгімелескен Ресей патшасының жоңғар қоңтайшысы Қалдан Серенге жіберген елшісі Карл Миллердің күнделігі де құнды дереккөзіне жатады.
Тарихшыларымыздың баяндау­ларын саралай отырып тағы бір байқағанымыз – осыған дейінгі зерттеулердің өзінде бірізділіктің жоқтығы. Соның бір мысалы, Наурызбай батырдың әкесінің аты әр жерде әртүрлі жазылады. Қазыбек бек Тауасарұлының кітабында Наурызбай Құттымбетұлы болып жазылса, «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясында Наурызбай Құтпанбетұлы делінген. Дұрысы қайсы? Бұл орайда белгілі тарихшы Талас Омарбеков: «Біздің ойымызша, тарихи шындық Наурызбайдың әрі замандасы, әрі туған әкесіндей болған Қазыбек бек Тауасарұлының жағында деп білеміз. Олай болса, Наурызбай тарихымызда Құттымбетұлы болып жазылуы керек», – депті.
Жалпы, тарихшыларымыздың сұхбаттары мен қолда бар әдеби-тарихи деректер арқылы көз жеткізгеніміз: Наурызбай – ең алдымен, батыр. Бас батыр. Талай ұрыста қол бастаған, қазақ жасағын жеңіске жеткізген көреген қолбасшы, шебер ұйымдастырушы. Ғалым З.Ғайыповтың жазғанына сүйенсек, «Аңырақай» шайқасында «...көрсеткен ерлігі үшін батырға ата-бабаларымыздан бері келе жатқан «соқман» лауазымы берілген. Бұл лауазым жаудың іргесін ыдырата сөгуде ерекше ерлікке ие болған батырларға ғана берілген». Сондай-ақ, ол – елшілік қатынастарға да араласқан мәмілегер, ел қамын, ер тағдырын ойлаған саясаткер. Кей тарихшылардың айтуынша, Алла тағала бабамызды тіпті әншілік, күйшілік, сазгерлік, ақындық қасиеттен де құр қалдырмаған көрінеді.
Сұхбаттарды оқи отырып, әсіресе, рухың еріксіз атойлап шыға келетін тұстар – Наурызбай сынды азулы батырдың жоңғар батырларымен жекпе-жекте таудай алып тұлғасымен жаудың зәре-құтын алып қана қоймай, ересен күш-қайраты мен жете меңгерген айла-әдістерінің арқасында қарсыластарынан алапатын асыратын жеңісті сәттері. Ұрыс даласының жекпе-жек дейтін қатал заңы бойынша тілеулес жұрты додаға үкілі үмітпен шығарып салатын, қос батыр ел намысы үшін арпалысатын осындай сын шақтарда Наурызбай батыр көксүңгісін Қаскелеңнің жауырынына бойлай қадаса, Шамал ханды шоқпарымен бір ұрғанда-ақ жер жастандырған.